کوک
هر چهار سیم سه‌تار می‌توانند توسط گوشی‌هایی که در انتهای دسته تعبیه شده کوک شوند.
نت پایهٔ کوک سه‌تار و تار معمولاً نت دو برای سیم یکم است و بقیه سیم‌ها بر اساس سیم اول کوک می‌شوند. نت ِ دوی مورد استفاده در سه‌تار، در پیانو سی وسط (Middle C) است. نت دو در موسیقی ایرانی معمولاً نیم پرده پایین‌تر از نت دو در موسیقی کلاسیک و برابر با سی بمل در دیاپازون است
بعضی اوقات برای تمرین از پایه نت لا برای کوک سیم یکم استفاده می‌شود چرا که صدای ساز بم‌تر بوده و گوش نوازنده را آزار نمی‌دهد. دلیل دیگر برای استفاده از نت ِ لا شل‌تر بودن سیم‌هاست و در نتیجه آسیب کمتری به سیم رسیده و عمر مفید آن بالا می‌رود؛ در عین حال که انگشت‌گذاری و اجرای تکنیکهای مانند مضراب ریز روی سیم شل آسان‌تر است.
معمولاً برای هر دستگاه کوک خاصی در نظر گرفته می‌شود، اما بسته به دستگاه احساس نوازنده و تم آهنگ مورد نظر می‌تواند متفاوت باشد. عوض شدن کوک ساز در هر دستگاه و آواز در موسیقی ایرانی منجر به عوض شدن حال و هوای آهنگ‌ها می‌شود اما می‌توان با استفاده از کوک ِ دستگاه‌ها و آوازهای مختلف، آهنگ‌های مربوط به دستگاه و یا آوازی دیگر را نواخت.
حالت‌های مختلف کوک
نامگذاری سیم‌ها برای کوک قراردادی است. به این معنی که لازم نیست کوک سیم همان نت دیاپازون باشد. برای مثال در حالتی که قرار باشد سیم اول روی نت دو کوک شود و سیم دوم روی نت سل، می‌توان هر دو را یک پرده پایین‌تر آورد و سیم اول را روی نت سی‌بمل و سیم دوم را روی نت فا کوک کرد. در موسیقی سنتی ایران می‌توان هر دستگاه را با کوک‌های مختلف اجرا کرد که در اینجا متداول‌ترین آنها معرفی می‌شود.
| حالت سیم و نوع صدا | سیم ۱ | سیم ۲ | سیم ۳ | سیم ۴ |
|---|---|---|---|---|
| صدای ریز با سیم‌های سفت و کشیده | دو | سل | دو | دو |
| سیم‌ها دو نیم‌پرده بم‌تر کوک شوند | سی‌بمل | فا | سی‌بمل | سی‌بمل |
| سیم‌ها سه نیم‌پرده بم تر کوک شوند | لا | می | لا | لا |
به علت پایین‌تر بودن نت دو در موسیقی سنتی ایرانی نسبت به موسیقی کلاسیک به میزان یک پرده، کوک ِ «سی بمل، فا، سی بمل، سی بمل» همان کوک ِ «دو، سل، دو، دو» شناخته می‌شود. در واقع، نامگذاری این کوک (که در اینجا کوک ماهور است) به عنوان «دو، سل، دو، دو» برای راحتی کار نوازندگان و هنرجویان است تا نسبت فاصله بین نت مورد استفاده در سیم یکم تا سیم دوم را که ۵ نیم پرده است، درک کنند.
کوک شور
دستگاه شور مادر دستگاه‌های موسیقی ایران است و تمامی دستگاه‌ها و آوازها (به جز دستگاه چهارگاه) از شور مشتق می‌شوند.
| سیم ۱ | سیم ۲ | سیم ۳ | سیم ۴ | |
|---|---|---|---|---|
| شور سُل | دو | سل | دو | فا |
| شور ر | دو | سل | ر | ر |
| شور دو | دو | فا | دو | دو |
| شور لا | دو | سل | لا | ر |
متعلقات شور
آوازهای ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی، بیات کرد با اینکه از متعلقات دستگاه شور هستند، اما هر یک دارای کوک ِ جداگانه‌ای هستند. (امروزه آواز بیات اصفهان از متعلقات دستگاه همایون خوانده می‌شود که در قدیم متعلق به شور بوده و ربع پرده با شور تفاوت دارد.)
- آواز ابوعطا
| سیم ۱ | سیم ۲ | سیم ۳ | سیم ۴ | توضیحات | |
|---|---|---|---|---|---|
| ابوعطا دو | دو | سل | دو | فا | مأخوذ از شور سل |
| ابوعطا سل | دو | سل | ر | ر | مأخوذ از شور ر |
| ابوعطا فا | دو | فا | دو | دو | مأخوذ از شور دو |
| ابوعطا ر | دو | سل | لا | ر | مأخوذ از شور لا |
- آواز بیات ترک
کوک سه‌تار در آواز بیات ترک به روایت احمد عبادی نوازنده سه‌تار به این گونه است:
| نام | سیم اول | سیم دوم | سیم سوم | سیم چهارم |
|---|---|---|---|---|
| بیات‌ترک سی‌بمل | دو | فا | سی‌بمل | سی‌بمل |
| راست‌کوک سی‌بمل | دو | سل | سی‌بمل | فا |
| بیات‌ترک دو | دو | سل | دو | دو |
| بیات‌ترک می‌بمل | دو | فا | می‌بمل | می‌بمل |
| بیات‌ترک فا | دو | فا | دو | دو |
- آواز افشاری
| سیم اول | سیم دوم | سیم سوم | سیم چهارم |
|---|---|---|---|
| دو | سل | دو | دو |
- آواز دشتی
| سیم اول | سیم دوم | سیم سوم | سیم چهارم |
|---|---|---|---|
| دو | سل | لا | ر |
کوک همایون
کوک مورد استفاده برای دستگاه همایون دقیقاً مانند کوک ِ مورد استفاده در آواز ِ ابوعطاست. در نوازندگی آواز بیات اصفهان نیز از همین کوک برای سه‌تار استفاده می‌شود.
| سیم ۱ | سیم ۲ | سیم ۳ | سیم ۴ | |
|---|---|---|---|---|
| همایون می کرن | دو | سل | ر | ر |
| همایون ر کرن | دو | سل | دو | دو |
| همایون لا کرن | دو | سل | لا کرن | ر |
| همایون لا کرن ۲ | دو | فا | سل | دو |
| همایون سل کرن | دو | فا | سل کرن | می بمل |
کوک راست‌پنجگاه
| سیم ۱ | سیم ۲ | سیم ۳ | سیم ۴ | |
|---|---|---|---|---|
| راست‌پنجگاه فا | دو | فا | دو | دو |
| راست‌پنجگاه دو | دو | سل | دو | دو |
| راست‌پنجگاه سل | دو | سل | ر | ر |
کوک ماهور
کوک ِ سه‌تار در دستگاه ماهور به عنوان پایه شناخته می‌شود و در این کوک، سه‌تار دارای بیشترین وسعت صوتی خود است.
سیم‌های سه‌تار برای نوازندگی دستگاه ماهور به این صورت کوک می‌شوند:
| سیم ۱ | سیم ۲ | سیم ۳ | سیم ۴ | |
|---|---|---|---|---|
| ماهور ِ دو | دو | سل | دو | دو |
| ... | دو | فا | دو | دو |
| ... | دو | سل | دو | فا |
نظرات شما عزیزان:
تبادل لینک هوشمند 